Καρκίνος και κληρονομικότητα

Ο καρκινος αποτελει μια νοσολογικη οντοτητα με μεγαλη ετερογενεια και στην βαση της παθογενειας του είναι οι επικτητες γενετικες διαταραχες που προκαλουνται από την βλαπτικη επιδραση των περιβαλλοντικων παραγοντων.

 Οι περιβαντολλογικοι παραγοντες καρκινογενεσης διακρινονται σε φυσικους (ακτινοβολια,ινες αμιαντου), χημικους (αλκοολ, χρωστικες) και βιολογικους (ιος Epstein-barr,HPV).

H διαδικασια της καρκινογενεσης αποτελει μια μικρο-δαρβινεια εξελιξη κατά την οποια σε κάθε διαδοχικο βημα ένα μεταλλαγμενο κυτταρο αποκτα ένα πλεονεκτημα αυξησης-επιβιωσης σε σχεση με το περιβαλλον του. Ολοι οι καρκινοι ξεκινουν από έναν μονο κλωνο κυτταρων και συνηθως απαιτουνται πολλαπλες αθροιστικες μεταλλαξεις (5-10) για να υπαρχει εξελιξη από τον φυσιολογικο στον πληρη κακοηθη φαινοτυπο.
Τα χαρακτηριστικα του καρκινικου κυτταρου είναι η γενετικη ασταθεια, οι διαταραχες του κυτταρικου κυκλου και της αποπτωσης, η αποτυχια διαφοροποιησης, η απωλεια αντιγραφικου μαρασμου, η αυξημενη νεοαγγειογενεση, η διαφυγη από το ανοσοποιητικο συστημα και η διηθητικη ικανοτητα.
Η διαδικασια της μεταστασης είναι μια καλως οργανοεπιλεκτικη πορεια και συμβαινει μεσα από πολυπλοκες αλληλεπιδρασεις μεταξυ καρκινικων κυτταρων και ξενιστη. Η μεταστατικη ικανοτητα των καρκινικων κυτταρων διαφερει μεταξυ των διαφορων ογκων αλλα και μεταξυ των κυτταρων του ιδιου ογκου. Κατά την διδικασια της μεταστασης το κυτταρο αποσπαται από τον αρχικο ογκο, εισερχεται στην κυκλοφορια, διαφευγει από τους μηχανισμους αμυνας, εγκλωβιζεται στα τριχοειδη απομακρυσμενων οργανων, εξαγγειωνεται και αναπτυσει νεα καρκινικη εστια.
Ένα μικρο ποσοστο (10-15%) των καρκινων μπορει να είναι κληρονομικοι. Αυτό σημαινει ότι η γενετικη διαταραχη υπαρχει ηδη και μεταβιβαζεται, ενώ στον σποραδικο καρκινο συμβαινει επικτητα.
ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΚΟΣ ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΜΑΣΤΟΥ/ΩΟΘΗΚΩΝ
Αποτελει το 10-15% του συνολου των περιπτωσεων και οφειλεται σε μεταλλαξεις των γονιδιων BRCA 1 και 2. Ο κινδυνος αναπτυξης καρκινου του μαστου στην διαρκεια της ζωης είναι 50-85%, ενώ ο κινδυνος για καρκινο ωοθηκων είναι 15-45%. Επισης μπορει να αναπτυχθουν ογκοι στο παγκρεας, στο στομαχι, στον οισοφαγο, στον τραχηλο της μητρας, στις σαλπιγγες, στο περιτοναιο, στον προστατη και στο δερμα (υπαρχει μεγαλος κινδυνος εμφανισης μελανωματος).
Ο κινδυνος εμφανισης καρκινου μαστου/ωοθηκων εξαρταται από την ηλικια, την θεση και τον αριθμο των μεταλλαξεων, από την συνυπαρξη μεταλλαξεων αλλων γονιδιων και από την συνυπαρξη και αλληλεπιδραση αλλων βλαπτικων παραγοντων.
Ενδειξεις γενετικου ελεγχου
-Εθνοτητα
-Ηλικια εμφανισης <40 ετων
-Αμφοτεροπλευρος καρκινος μαστου
-Καρκινος μαστου σε ανδρα
-Καρκινος μαστου/ωοθηκων στην ιδια ασθενη
-Τριπλα αρνητικος καρκινος μαστου σε ασθενη <60 ετων
-Πολλαπλα περιστατικα καρκινου μαστου/ωοθηκων σε μια οικογενεια
Για την προληπτικη αντιμετωπιση του κληρονομικου καρκινου μαστου/ωοθηκων συνισταται η προληπτικη αμφοτεροπλευρη μαστεκτομη, η σαλπιγγο-ωοθηκεκτομη, η εντατικη παρακολουθηση και η χημειοπροφυλαξη (ταμοξιφαινη).
ΟΡΘΟΚΟΛΙΚΟΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΚΟΣ ΚΑΡΚΙΝΟΣ
Αποτελει το 10% περιπου των περιπτωσεων και οφειλεται σε χρωμοσωμικη/γονιδιακη ασταθεια (γονιδια APC,MSI). Κατά 80-90% γινεται εξαλλαγη αδενωματωδων πολυποδων, σε βαθος χρονου 10 ετων. Διακρινεται στην οικογενη αδενωματωδη πολυποδιαση (FAB) και στον μη πολυποδιασικο κληρονομικο ορθοκολικο καρκινο (HNPCC).
HFAB οφειλεται σε μεταλλαξεις του γονιδιου APC, οι πολυποδες είναι >100 και μπορει να υπαρχουν στο λεπτο εντερο και στο στομαχι. Επισης μπορει να συνυπαρχουν οστεωματα και δεσμοειδεις ογκοι. Το 100% των περιπτωσεων θα εμφανιση καρκινο μεχρι την ηλικια των 50-55 ετων, γιαυτο συνισταται παρακολουθηση από την πρωιμη εφηβεια και κολεκτομη στην3η-4η δεκαετια της ζωης.
Παρομοια με την FAB είναι το συνδρομο Gardner(συνοδευεται από καλοηθεις εξωεντερικους ογκους), το συνδρομο Τurcot(συνοδευεται από ογκους εγκεφαλου), ΜΑΡ πολυποδιαση και το συνδρομο Peutz-Jeghers.
Ως χημειοπροφυλαξη μπορουν να χρησιμοποιηθουν η σελεκοξιμπη και η σουλινιδακη.
Ο HNPCC(συνδρομο Lynch) οφειλεται σε διαταραχες των επιδιορθωτικων γονιδιων (MLH1,MSH2 κ.α.). Η μεση ηλικια εμφανισης είναι τα 44 ετη, ενώ 20-40% θα αναπτυξουν μεταχρονο πρωτοπαθη ογκο παχεος εντερου. Επισης υπαρχει αυξημενος κινδυνος για καρκινο ενδομητριου, ωοθηκων, ουροποιητικου, στομαχου και χοληφορων. Οι ενδειξεις κληρονομικοτητας είναι η εμφανιση σε νεαρη ηλικια, προσβολη 3 συγγενων με νοσο και ο ενας να είναι Α! βαθμου(συμπεριλαμβανονται ογκοι εντερου και νεφρου), οι βλεννωδεις ογκοι του δεξιου κολου χαμηλης διαφοροποιησης και η υπαρξη μεταλλαξεων MSI. Συνισταται παρακολουθηση από το 20 ετος της ζωης.
ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΚΟΣ ΓΑΣΤΡΙΚΟΣ ΚΑΡΚΙΝΟΣ
Οφειλεται σε μεταλλαξεις του γονιδιου CDH1. Η μεση ηλικια διαγνωσης είναι τα 38 ετη. Συνισταται στενη παρακολουθηση και γαστρεκτομη σε ηλικια 20-40 ετων.
ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΚΟ ΜΕΛΑΝΩΜΑ
Οφειλεται σε μεταλλαξεις του γονιδιου MTS1. Εμφανιζεται σε νεαρη ηλικια και μπορει ένα μελος της οικογενειας να αναπτυξει πολλαπλα πρωτοπαθη μελανωματα. Επισης μπορει να αναπτυχθουν ογκοι παγρεατος και εγκεφαλου.
Οι συγγενεις σπιλοι είναι καλοηθεις και μπορει να φθασουν τα 20-40cm. Για τους μεγαλου μεγεθους σπιλους υπαρχει κινδυνος 5% για εμφανιση μελανωματος.
ΣΥΝΔΡΟΜΟ LiFraumeni
Οφειλεται σε μεταλλαξεις του γονιδιου ρ53. Τα ατομα αυτά μπορει να εμφανισουν ογκους μαστου(50%), εγκεφαλου,επινεφριδιων,σαρκωματα και λευχαιμιες.
ΣΥΝΔΡΟΜΟ Cowden
Oφειλεται σε μεταλλαξη του γονιδιου PTEN. Τα ατομα αυτά εμφανιζουν καρκινο μαστου (50%), θυρεοειδους και πολλα καλοηθη αμαρτωματα.
ΝΟΣΟΣ VonHippel-Lindau
Οφειλεται σε μεταλλαξεις του γονιδιου VHL και υπαρχουν 3 τυποι αναλογα με το ειδος των μεταλλαξεων. Ο τυπος 2β είναι υπευθυνος για τον κληρονομικο καρκινο του νεφρου. Επισης μπορει να εμφανιστουν ογκοι του νευρικου συστηματος, φαιοχρωμοκυτωμα και νευροενδοκρινεις ογκοι παγκρεατος.

 ΣΥΝΔΡΟΜΟ ΠΟΛΛΑΠΛΗΣ ΕΝΔΟΚΡΙΝΙΚΗΣ ΝΕΟΠΛΑΣΙΑΣ (ΜΕΝ 1,2)

Στο συνδρομο ΜΕΝ1 αναπτυσσονται αδενωματα προσθιας υποφυσης, αδενωματα νησιδιων του παγκρεατος και υπερπλασια παραθυρεοειδων αδενων.
Στο συνδρομο ΜΕΝ2α εμφανιζονται μυελοειδης καρκινος θυρεοειδους, φαιοχρωμοκυτωμα και υπερπλασια παραθυρεοειδων, ενώ στο ΜΕΝ2β εχουμε μυελοειδη καρκινο θυρεοειδους, φαιοχρωμοκυτωμα γαγγλιονευρινωματα.

 ΓΕΝΙΚΕΣ ΕΝΔΕΙΞΕΙΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΚΟΤΗΤΑΣ

-Εμφανιση σε πολύ νεαρη ηλικια
-Εμφανιση 2,3 ογκων στον ιδιο ασθενη
-Αυξημενη συχνοτητα εμφανισης συγκεκριμενου ογκου στην ιδια οικογενεια

ΑΝΘΟΠΟΥΛΟΣ ΜΙΧΑΛΗΣ
ΟΓΚΟΛΟΓΟΣ - Ογκολογικό τμήμα κλινικής Σαραφιανού
πηγή